Tkanina Oblicza wykonana z bisioru

Bisior to wiązka jedwabistych nici powstająca z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych, głównie morskich małżów (omułek, szołdra) lub rzadko słodkowodnych (racicznica). W Polsce bisior wytwarzają racicznica zmienna oraz omułek jadalny.

Muszla małży Pinna noblis, na końcu włókna bisioru

Nici te powstają z wydzieliny gruczołu bisiorowego, leżącego u nasady nogi małża. Służą do przytwierdzania się małża do podłoża, osiągając długość do 6 cm. U niektórych gatunków małży służą także do sklejania materiałów gniazda. Bisior nie zrasta się z nabłonkiem małża - jest przytrzymywany mięśniem nogi i w każdej chwili może być porzucony.

Cienkie włókna bisioru

W starożytności i w średniowieczu wyrabiano z bisioru bardzo cienkie i lśniące tkaniny określane jako jedwab morski lub oceaniczny, po włosku "tarantine"; był on prawdopodobnie najdroższą tkaniną starożytności. Powstawał z nici pozyskiwanych głównie z małża Pinna nobilis L. (pol. "przyszynka szlachetna") z Morza Śródziemnego, bardzo dużego, bo dorastającego do 60-90 cm długości.

Zalety bisioru sławił już w starożytności Herodot, również XIX-wieczni egiptolodzy na podstawie swych odkryć potwierdzili znajomość jedwabiu morskiego w dawnym Egipcie. Jednym z nich był John Gardner, który pokusił się o obliczenie gęstości bisiorowych nitek w odnalezionych fragmentach tkanin - w jednym calu materiału (25,4 mm) miały się znajdować 152 nitki bisiorowe, co dowodziło ich niebywałej delikatności. Głównym ośrodkiem produkcji bisioru był Tarent we Włoszech, a także Korsyka, Sardynia i Sycylia.

Jedwab morski był bardzo ceniony ze względu na swoją rzadkość i złocisty połysk. Był niebywale drogi, ponieważ produkowano go ręcznie, a zdobycie nici bisiorowych nie było proste. W wieku XVIII modna była bisiorowa galanteria (pończochy, apaszki, rękawiczki) - zachwycano się jej lekkością: poskładaną parę rękawiczek dało się zmieścić w skorupce włoskiego orzecha.

Surowiec do produkcji tkaniny bisiorowej

W dzisiejszych czasach morski jedwab produkowany jest tylko na wyspie Sant Antioco koło Sardynii. Mieszka tam jedyna na świecie kobieta, która potrafi wytwarzać tkaniny bisiorowe - Chiara Vigo.

Chiara Vigo przy krośnie

Chiara Vigo oglądała Całun z Manoppello i jednoznacznie potwierdziła, że został on wykonany właśnie z bisioru. Stwierdziła przy tym, że mimo iż od dzieciństwa zajmuje się produkcją bisioru, to nie spotkała jeszcze tak delikatnej tkaniny i nie potrafiła by dziś utkać podobnej.

Od wieków bisior - morski jedwab - był cenionym i najdroższym z materiałów ze względu na jego unikalne właściwości:

• jest niezwykle delikatny i jednocześnie mocny

• posiada właściwość przepuszczania światła i zmienia swoją barwę w zależności od kąta patrzenia, jego połysk upodabnia go do hologramu

• nie rozpuszcza się w wodzie, nie działają na niego słabe kwasy i zasady oraz eter i alkohole

• nie da się na nim malować, nie przyjmuje pigmentów

Należy jednak stwierdzić, że mylne są opinie dotyczące ogniotrwałości tego materiału. Włókna bisioru, pod wpływem wysokiej temperatury, topią się i zwęglają, podobnie jak ludzki włos.

Prof. Jan S. Jaworski z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego na konferencji naukowej International Workshop on the Scientific Approach to the Acheiropoietos Images ENEA Research Center of Frascati (Włochy, 4-5-6 maja 2010) w dokumencie "Właściwości wątku bisiorowego i chemiczny charakter kolorów na Welonie z Manoppello" (http://www.acheiropoietos.info/proceedings/JaworskiWeb.pdf) konkluduje:

• Brązowy kolor wątku bisioru pochodzi z pigmentów pheomelaniny, jego znacznik (BTCA) wykryto metodą HPLC po degradacji.

• Degradacja wątków bisioru za pomocą niektórych utleniaczy w odpowiednim środowisku powoduje zmiany w naturalnym kolorze brązowym: od białego do jasnosłomkowego, poprzez bezbarwny aż do czerwonawego.

• Z wysokim prawdopodobieństwem można stwierdzić, że obraz na welonie z Manoppello (przynajmniej w większej części) został utworzony przez modyfikację pheomelaniny, naturalnego pigmentu bisioru.

• Tak więc istnieje podobieństwo z wizerunkiem z Całunu Turyńskiego, który został "stworzony" przez procesy utleniania i odwodnienia celulozy z lnu.

• Właściwości bisioru są odpowiedzialne za kilka unikalnych właściwości Welonu z Manoppello, jak przejrzystości przy silnym oświetleniu.

Włókna bisioru mają średnicę od 12 do 44 mikronów (tysięcznych części milimetra) i są niezwykle gładkie co powoduje, że pigment ewentualnej farby nie ma "miejsca zaczepienia".

Zdjęcie mikroskopowe średniej grubości nitki bisiorowej

Ludzki włos ma około 50 mikronów grubości, jednak jego struktura pozwala na łatwe zabarwienie.

Struktura powierzchni ludzkiego włosa

Ponadto bisior jest praktycznie przezroczysty dla silnego światła, czego nie można powiedzieć o takich materiałach jak jedwab, czy tym bardziej bawełna.

Charakterystyczna półprzezroczystość włókien bisioru, kolor naturalny. Przezroczystość można zwiększyć wybielając tkaninę za pomocą substancji chemicznych.

Wstawki na górze tkaniny są wykonane prawdopodobnie z jedwabiu. Włókna tego materiału można barwić, nie mają one tak wysokiej przezroczystości.

Wstawki z jedwabiu

Włókna jedwabnika morwowego o średnicy 5-10 mikrometrów, powiększenie 3300-krotne

Efekt przezroczystości Całunu, widoczne wstawki z jedwabiu

Aby uzyskać 200 gramów włókien trzeba wydobyć na powierzchnię około 1000 małży. Z tego względu jest od dawna najdroższą tkaniną świata. Na posiadanie jej mogli sobie pozwolić jedynie ludzie bardzo zamożni. Jedna z hipotez mówi, że chustę na twarzy Chrystusa położyła Maria Magdalena, w dowód czci i szacunku.

Arnold Boecklin - Maria Magdalena płacząca nad ciałem Chrystusa